معامله قرن، طرحی که «مرده» متولد شد

منازعه میان اسرائیل و فلسطین درازایی به طول عمر اسرائیل دارد. از آن زمان تقریبا همه رییسان جمهور امریکا زمان زیادی را مصروف حل این منازعه کرده‌اند همچنان که بسیاری از شخصیت‌ها و سازمان‌های مهم بین‌المللی نیز به این مهم پرداخته‌اند. اما، از میان رییسان جمهور امریکا تنها سه تن بوده‌اند که گام‌های بزرگی در این مسیر برداشته‌اند: جیمی کارتر با میانجیگری برای انعقاد پیمان کمپ دیوید (سپتامبر ۱۹۷۸)، بیل کلینتون با میانجیگری برای پیمان اسلو (اوت ۱۹۹۳) و دونالد ترامپ با پیشنهاد معامله قرن (۳۰ ژانویه ۲۰۲۰).

صرف‌نظر از اینکه قضاوت درباره موفقیت یا عدم موفقیت این سه رویداد مهم چه باشد، یک تفاوت اساسی میان ابتکاری که ترامپ بکار بسته با ابتکارهایی که کارتر و کلینتون بکار بستند، وجود دارد. ابتکار آن دو حاوی نوعی پیمان (‌Accords) است و ابتکار ترامپ صرفا یک طرح (plan) است.

تفاوت ابتکار ترامپ با ابتکار کارتر و کلینتون در این است که آنان گامی را به منظور عقد پیمان برداشتند و ناگزیر مانند هر پیمانی که دست‌کم دو سو دارد، در تصاویر به جا مانده، هر دو سو یعنی نماینده اسرائیل و نماینده فلسطین در کنار رییس جمهور امریکا حضور دارند. در پیمان کمپ دیوید، یاسر عرفات در کنار مناخم بگین  و در پیمان اسلو یاسر عرفات در کنار اسحاق شامیر در قاب تصویر قرار دارد. این در حالی است که آنچه که معامله «قرن» نام گرفته از اساس هیچ نماینده‌ای از فلسطین را در قاب عکس نشان نمی‌دهد.

این خود موجب شگفتی است که دولت ترامپ چگونه می‌تواند گمان داشته باشد منازعه‌ای به درازای ۷ دهه را می‌خواهد پایان دهد در حالی که یکی از دو سوی منازعه در روز اعلام طرح حضور نداشت. از این بدتر، اصلا اطلاعاتی در دست نیست که در روند شکل‌گیری این طرح ولو به اندازه یک ساعت با طرف فلسطینی مشورت صورت گرفته باشد. از یاد نباید برد که  از سپتامبر ۲۰۱۸، امریکا دفتر سازمان آزادی‌بخش فلسطین را در واشنگتن تعطیل کرد و عملا باب گفتگوی رسمی میان امریکا و فسطینی‌ها مسدود شد. با این توضیح، امریکا یکجانبه و صرفا با گفتگو با مقامات اسرائیلی و مشاوره با برخی کشورهای عربی (مانند امارات و بحرین و احتمالا عربستان) مفاد طرحی را در افکند که طرف فلسطینی در آن مطلقا غائب بود. در مثال، این به مانند ملزم کردن دو نفر به عقد زناشویی است در حالی که یکی از آن دو اصلا در جریان مفاد عقد ازدواج قرار نگرفته و در روز اجرای عقد نیز حضور نداشته باشد.

از این‌رو، این طرح تا آنجا خشم محمود عباس را برانگیخت که آن را سیلی قرن (صفعه القرن) توصیف کرد و نه معامله قرن (صفقه القرن). اما، این تمام واکنش محمود عباس نبود. دیگر اقدام او بسی معنی دار بود. اقدامی که نشان داد طرح صلح ترامپ از نظر عباس «مرده» متولد شده است.

هنگامی که محمود عباس تلفن ظریف را پاسخ می دهد و تلفن ترامپ را نه

در تصاویر بازمانده از پیمان کمپ دیوید و اسلو، رییس جمهور امریکا در میان نماینده فلسطین و نماینده اسرائیل قرار  دارد در حالی که هر سه به گرمی دستان هم را می‌فشارند و شادمانی در هر سه به وضوح دیده می‌شود. اما، در طرح پیشنهادی ترامپ نه تنها نماینده‌ای از فلسطین حضور ندارد که از آن بدتر محمود عباس، رییس تشکیلات خودگرادن فلسطین، اعلام داشت دونالد ترامپ سه بار از طریق تلفن قصد گفتگو با عباس را داشته و او هر سه بار درخواست گفتگوی تلفنی «رییس جمهور» امریکا را «بی پاسخ» گذاشته است.

چنین خبری در حد خود حیرت‌انگیز است که رییس جمهور امریکا، سه بار تقاضای گفتگو با رییس تشکیلات خودگردان را داشته باشد و او هر سه بار پاسخ رد به رییس جمهور امریکا دهد. چنین اتفاقی در تاریخ دیپلماسی امریکا یا هرگز رخ نداده یا بسیار اندک بوده است. اما این تمام ماجرا نیست. موضوع آنگاه پرمعناست که در خبر دیگر آمده محمدجواد ظریف، وزیر خارجه ایران، و محمود عباس، رییس تشکیلات خودگردان، با یکدیگر گفتگو کردند.

این رویداد یعنی اینکه محود عباس نه تنها از ایالات متحده به شدت روی برگردانده بلکه نشان می‌دهد که به جمهوری اسلامی ایران نزدیک می‌شود. به عبارت دیگر عباس با این اقدام خود خواسته پاسخ سیلی ترامپ را دهد تا اولا با «بی محلی» به او بگوید که طرح او مادامی که با طرف فلسطینی مشورت نشده باشد «مرده» متولد شده است و ثانیا عباس به جانب کشوری روی خوش نشان داده که ترامپ می‌خواهد آن را در انزوای مطلق قرار دهد.

طرح ترامپ از آنجا مرده متولد شده که به رغم حمایت ضعیف چند کشور عربی، عملا در اجلاس اضطراری سازمان همکاری اسلامی که به میزبانی عربستان برپا گردید، از تمام دولت‌های عضو خواست شد از هرگونه همکاری یا مذاکره بر سر این طرح خودداری کنند و با تلاش‌های دولت آمریکا برای پیشبرد آن همراه نشوند. چنین موضع صریحی در مقابله با طرح ترامپ در حالی از سوی ۵۷ کشور مسلمان گرفته شد که در سرتاسر جهان جز اسرائیل هیچ کشور دیگری به صراحت طرح معامله قرن ترامپ را مورد تایید قرار نداده است. این یعنی ترامپ مطلقا نتوانسته از متحدان امریکا از جمله اروپا به نفع خود یارگیری کند. در این میان، تنها سخنگوی دفتر بوریس جانسون نخست وزیر بریتانیا گفته که طرح صلح خاورمیانه می‌تواند یک گام مثبت باشد ولی به میزان واقع‌بین بودن آن اشاره نکرده است.

با توجه به روابط سردی که میان دولت خودگردان و جمهوری اسلامی برقرار بود، نادرست نخواهد بود که هرچه ترامپ بر طرح صلح خود پافشاری کند، روابط تشکیلات خودگردان و جمهوری اسلامی را ترمیم خواهد بخشید.

به رغم  اینکه گفته شد طرح ترامپ مرده متولد شده، ذکر این نکته مهم است که در این طرح مدل دو دولت حتی از سوی نتانیاهو پذیرفته شده است. این خود گام بزرگی است که یکی از تندروترین نخست وزیران اسرائیل نیز سرانجام مجبور شده مدل دو دولت را گردن نهد هرچند طرح ترامپ دولت فلسطین را تکه پاره کرده است.

تاریخ انتشار: ۶ فوریه ۲۰۲۰/ اینترنشنال