بایدن و چهار پرونده متفاوت: اوکراین، برجام، رابطه با عربستان و قیمت جهانی نفت

به نظر می‌رسد که یورش روسیه به اوکراین نه فقط یک دردسر بلکه تا اینجا دست‌کم، چهار دردسر متفاوت و مخالف هم برای جو بایدن، رییس جمهور آمریکا، رقم زده باشد. به نظر می‌رسد در آمریکا چاره‌ای برای برای حل همه این بحران‌ها وجود ندارد. این چهار پرونده متعارض عبارتند از:

یکم: بحران اوکراین آنچنان که بتواند پوتین را از تجاوزش به این کشور پشیمان کند.

دوم: احیای برجام آنچنان که مطلوب آمریکا باشد

سوم: کنترل قیمت فزاینده جهانی نفت

چهارم: رابطه سرد با کشور عربستان (که از زمان روی کار آمدن خود آقای بایدن بروز کرده)

پیوند این چهار پرونده به یکدیگر چنان است که اگر بایدن بخواهد در یکی کامیاب شود، ناگزیر باید در دیگر پرونده ها امتیاز کلان دهد. به عبارت دیگر، چنین به نظر می رسد که امکان جمع میان این چهار پرونده و موفقیت در به دست آوردن «وضعیت مطلوب» در آن ها ناممکن است. دلیل این وضعیت دشوار، تعارض این پرونده ها با یکدیگر است . اما، چرا؟

چهار پرونده متعارض

در حالی که آمریکا پایان فوریه را برای به نتیجه رساندن پرونده احیای برجام در نظر گرفته بود، روسیه در ۲۴ فوریه حمله خود به اوکراین را آغاز کرد. این اقدام پوتین چنان در کانون توجه جهان قرار گرفته که از آن روز تا کنون، بحران اوکراین در صدر اخبار جهان جا گرفته است. اوکراین که به دلیل علاقمندی برای پیوستن به ساختارهای اروپایی از جمله ناتو و اتحادیه اروپا مورد خشم ولادمیر پوتین قرار گرفته، معتقد است حمایت مطلوب از آمریکا و متحدانش برای از کار انداختن ماشین جنگی پوتین دریافت نکرده است. ولودمیر زلینسکی، رءیس جمهور اوکراین، به کشورهای اروپایی گفته که اگر اوکراین قربانی شود، قربانی بعدی هر یک از کشورهای اروپا می‌تواند باشد.

اما، روشن است که آمریکا و متحدانش نمی‌خواهند یا نمی‌توانند دامنه نزاع با روسیه را به تقابل روسیه و ناتو افزایش دهند. چنین تقابلی در درون خود ظرفیت جنگ جهانی سوم را دارد. تفاوت جنگ محتمل جهانی سوم با دو جنگ پیشین در آن است که دو سوی جنگ از همان آغاز قدرت اتمی ‌در دست دارند. بایدن تصریح کرده که در مقابله با پوتین: «دو راه داریم، یا باید جنگ جهانی سوم را شروع کرده و وارد جنگ با روسیه شویم، یا مطمئن شویم که کشوری که قوانین بین‌المللی را نقض می‌کند، تاوان اقداماتش را بپردازد.» برای راه دوم، آمریکا و متحدانش، تنبیه اقتصادی روسیه را از نوع تنبیه فلج کننده در دستور کار خود قرار داده‌اند. با وجود این، به نظر می‌رسد تا هنگامی ‌که صادرات نفت و گاز روسیه برقرار است، ضربه مهلک اقتصادی به روسیه تحقق نمی‌یابد.

از سوی دیگر، در صورت تحریم نفت و گاز روسیه، باید جایگزین مناسبی برای آن یافت. افزون بر کشورهایی که نفت‌شان در بازار است، کشورهایی که پتانسیل تامین اضافی نفت را دارا هستند، عبارتند از: عربستان، ایران و ونزوئلا که از قضا آمریکا با هر سه آنها دچار مشکل است.

محمد بن سلمان به دلیل جنگ در یمن و پرونده جمال خاشقجی شدیدا از طرف بایدن مورد سرزنش قرار گرفته بود. او در کمپین انتخاباتی خود عربستان را رژیمی مطرود توصیف کرده و اعلام داشته بود که خون جمال خاشقجی به هدر نرفته است. از این رو، هنگامی‌ که بایدن در ۲۶ فوریه ۲۰۲۱ با ریاض تماس گرفت با ملک سلمان گفتگو کرد و نه محمد بن سلمان. همان زمان، کاخ سفید در اطلاعیه‌ای طعنه آمیز اعلام کرد که همتای جو بایدن ملک سلمان است. کاخ سفید همزمان با تلفن بایدن به ریاض، گزارش سیا درباره دست داشتن بن سلمان در قتل خاشقجی را منتشر کرد. بایدن همچنین فروش سلاح به عربستان و امارات را ممنوع اعلام کرد و با خارج ساختن گروه حوثی از فهرست سازمان‌های تروریستی، اعلام کرد که مخالف ادامه جنگ یمن است.

در چنین رابطه سرد ریاض و واشنگتن، اینک بایدن برای تقاضای افزایش نفت عربستان به جای روسیه دست به دامان ریاض شده است. بنا به اعلام وال استریت جورنال، در اقدامی‌بی سابقه، ریاض تلفن بایدن را بی پاسخ گذاشت. این نشریه به نقل از یک مقام سعودی نوشت که ریاض به دنبال مصونیت قضایی برای محمد بن سلمان (چشم پوشی از پرونده خاشقجی)، حمایت آمریکا در جنگ عربستان در یمن و همچنین پشتیبانی آمریکا از برنامه هسته ای ریاض. است. اجابت این خواسته‌ها برای جو بایدن بسیار دشوار است. اگر واشنگتن جنگ یمن را بپذیرد بر مواضع قبلی خود پشت کرده و تهران را تحریک کرده است. اگر برنامه هسته ای عربستان را صحه نهد، تهران پیگیری پرونده هسته‌ای را بیش از پیش حق خود خواهد دانست.

در خبری دیگر، دولت بایدن هیات بلندپایه ای را به کاراکاس اعزام کرده تا با نیکلاس مادورو، رییس جمهور ونزوئلا، دیدار کند. این سفر در حالی انجام می‌شود که آمریکا مادورو را به تقلب در انتخابات ریاست جمهوری ۲۰۱۸ متهم کرد و رییس جمهور قانونی و مشروع را خوان گوایدو می‌شناسد. آمریکا از ۲۰۱۹ رابطه سیاسی با کاراکاس را قطع کرد و این کشور را تحت سخت‌ترین تحریم‌ها قرار داد. حکومت مادورو با کمک روسیه و چین در قدرت باقی ماند. گفتنی است که در هفته اول تجاوز روسیه به اوکراین، ولادمیر پوتین با مادورو تماس تلفنی گرفت. در این تماس، مادورو از حمله روسیه به اوکراین حمایت کرد و ناتو را مقصر بحران دانست.

در شرایطی که آمریکا در وضعیت قطع رابطه با ونزوئلا به دنبال افزایش صادرات نفت این کشور عضو اوپک است، وضعیت مشابهی در رابطه آمریکا و ایران شکل گرفته است. ایران مانند ونزوئلا در قطع رابطه با آمریکاست و پرونده سنگینی به نام احیای برجام میان دو کشور در جریان است. از هنگام به قدرت رسیدن بایدن تا کنون، مذاکرات احیای برجام برای یازده ماه در دو دولت حسن روحانی و ابراهیم رییسی با ۱+۴ در جریان بوده است. در حالی که آمریکا مهلت پایان فوریه را برای مذاکرات احیای برجام در نظر گرفته بود و در شرایطی که اخبار مثبتی از وین به گوش می‌رسید، حمله روز ۲۴ فوریه به اوکراین، پرونده احیای برجام را به این بحران گره زد. آمریکا حاضر به رفع تحریم از صنعت نفت و گاز ایران است. اما یا نمی‌خواهد یا نمی‌تواند همه تحریم ها را بردارد همچنان که برای عدم خروج مجدد از برجام نیز تضمین نمی‌دهد. مذاکرات وین در آستانه فروپاشی است مگر اینکه آمریکا امتیاز بزرگی به ایران دهد تا برگه هسته ای را از دست روسیه در آورد.

آمریکا می‌داند که برنامه هسته‌ای ایران، به برگی در دست روسیه تبدیل شده است. بسیار تامل برانگیز است که در میان تحریم‌های سخت بر روسیه، سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه، روز ۵ مارس خواستار رفع تحریم از کشورش نشد بلکه گفت: «روسیه از واشنگتن خواسته است تا قبل از به نتیجه رسیدن مذاکرات وین بر سر احیای برجام تضمین کند که تحریم‌های اخیر علیه مسکو به همکاری این کشور با ایران ارتباطی پیدا نمی‌کند.» این خود گواهی است که روسیه منافعی هنگفتی از ایران می‌برد و همچنین تهدیدی است که روسیه می‌تواند روند مذاکرات را متوقف سازد که چنین نیز شده است.

نتیجه:

در عرض دو هفته از بحران اوکراین میانگین بهای نفت از حدود۸۰ دلار در هر بشکه به ۱۴۰ دلار افزایش یافته است. اگر تحریم کامل نفت و گاز روسیه عملی شود، بهای نفت از این هم می تواند بیشتر شود. تامین این کالای اساسی جهان از یک سو و تامین گاز اروپا از سوی دیگر، آمریکا را ناچار ساخته است نیم‌نگاهی به سه کشور ایران و ونزوئلا و عربستان داشته باشد که با آن ها یا رابطه ندارد یا رابطه سردی حاکم است. در خبری شگفت انگیز، پت بوتیجیگ، وزیر حمل و نقل آمریکا گفته است گزینه خرید نفت از ایران توسط آمریکا روی میز است.

این در حالی است که پرونده مذاکرات احیای برجام تحت تاثیر بحران اوکراین قرار گرفته است. اگر بحران اوکراین رخ نداده بود، بایدن نه به عربستان زنگ می‌زد و نه هیاتی به ونزوئلا اعزام می‌کرد و نه اهرم فشار خود را در احیای برجام از دست می‌داد و نه به دنبال خرید نفت از ایران بود. .آنچه مسلم است در همه پرونده هایی که اینک روی میز رییس جمهور آمریکا قرار دارد، هیچ پرونده ای به اندازه بحران اوکراین ظرفیت آغاز یک جنگ جهانی دیگر را ندارد.

تاریخ انتشار: ۱۱ مارس ۲۰۲۲ / بی بی سی فارسی