جنبش مهسا؛ انزوای جمهوری اسلامی در آیینه واکنش‌های خارجی
اگرچه رژیم جمهوری اسلامی قتل مهسا را به گردن نگرفت، اما، این جنایت و سرکوب پس از آن از دید مجامع بین‌المللی نادیده نماند.
قتل هولناک مهسا (ژینا) امینی در ۲۵ شهریور ۱۴۰۱ (۱۶ سپتامبر ۲۰۲۲) پیامدهای بسیاری برای جمهوری اسلامی به همراه داشت که بسیاری از آن هنوز از نظرها پنهان است. اگرچه رژیم جمهوری اسلامی قتل او را به گردن نگرفت، اما، این جنایت و سرکوب پس از آن از دید مجامع بین‌المللی نادیده نماند.
تغییر فاحشی که در رفتار بسیاری از کشورهای جهان نسبت به جمهوری اسلامی پدیدار شده، بر کسی پوشیده نیست. برای مثال، آلمان اعلام کرده که برای مقامات جمهوری اسلامی، مگر بر حسب ضرورت، روادید صادر نمی‌کند. رییس جمهور آلمان با علی کریمی دیدار کرد. نخست وزیر کانادا در راهپیمایی ایرانیانی که خواستار سرنگونی جمهوری اسلامی بودند، شرکت و در آن سخنرانی کرد. ماکرون گفت که در ایران یک انقلاب در جریان است. سه پارلمان هلند، بریتانیا و اتحادیه اروپا سپاه پاسداران را نهاد تروریستی اعلام نمودند. سفیر جمهوری اسلامی در فنلاند برای اولین بار به روز ملی این کشور (۶ دسامبر) دعوت نشد. موزیک ویدئوی «برای..»، اثر پربیننده شروین حاجی‌پور و نماد جنبش مهسا، برنده جایزه گرمی (Grammy) شد و ده‌ها خوانده خارجی چه ترجمه آن را یا متن فارسی آن را بازخوانی کردند. راهپیمایی‌های بسیاری با جمعیت‌های چند ده هزارنفری در اقصا نقاط جهان از تورنتو تا برلین، پاریس، لندن، …توسط انبوه ایرانیان برگزار گردید و در یک کلام نام مهسا جهانی شد.
در این میان، صرف‌نظر از واکنش‌هایی که شخصیت‌های برجسته جهانی یا کشورهای جهان از خود نشان دادند که پاره‌ای از آن اشاره شد، واکنش «نهادهای بین‌المللی» به‌ویژه سازمان ملل به جنایات جمهوری اسلامی در پاییز ۱۴۰۱ پرتعداد، بی‌سابقه و در عین حال پرشتاب بود. در پایین تنها به «پاره‌ای» از مهم‌ترین واکنش‌ها از سوی نهادها و سازمان‌های بین‌المللی می‌پردازیم تا بازتابدهنده نفرت جهانی از رفتار شنیع دولت جمهوری اسلامی با مردم خود باشد. شاید بهترین سخن را صدر اعظم آلمان بر زبان آورده باشد که گفت «شما چه حکومتی هستید که مردمان خود را می‌کشید؟»
با نگاه به این رویدادها، در مییابیم که حجم، تعداد و شتاب این گونه واکنش‌ها علیه یک کشور در دنیا کم‌نظیر و در ایران قطعا بی‌سابقه است.
- – 28 سپتامبر: سخنگوی دبیرکل سازمان ملل در بیانیه‌ای که در وبگاه این سازمان منتشر شد، درباره برخوردهای خشن با معترضان به قتل مهسا امینی، نوشت: «دبیرکل به دقت اعتراضات را در ایران دنبال می‌کند… و ما بر ضرورت انجام تحقیقاتی فوری، بی‌طرفانه و موثر درباره مرگ مهسا امینی از سوی نهادی مستقل و دارای صلاحیت تاکید داریم.»
- – 20 اکتبر: دعوت نکردن از جمهوری اسلامی برای شرکت در نمایشگاه کتاب فرانکفورت و در مقابل برپایی نشستی با عنوان «ایران به کدام سو؟» در حاشیه این رویداد. (جمهوری اسلامی مدعی شد از حضور در نمایشگاه انصراف داده است.)
- – ۲۷ اکتبر: بنیاد نوبل دعوت از سفیر جمهوری اسلامی را برای حضور در مراسم اهدای جایزه صلح نوبل پس گرفت.
- – 2 نوامبر: نشست فوق‌العاده شورای امنیت سازمان ملل با دعوت از شیرین عبادی و نازنین بنیادی برای بررسی جنایات در حال انجام در ایران. سعید ایروانی، سفیر جمهوری اسلامی، از ۱۵ عضو شورا درخواست کرده بود که در این نشست شرکت نکنند. درخواست او اجابت شد و هر ۱۵ عضو حضور یافتند. او همچنین در روز نشست در محل سازمان ملل، سخنرانی تهوع‌آوری با انگلیسی پر از اغلاط ایراد کرد و حتی حاضر نشد به یک پرسش پاسخ دهد. در عوض، خانم ها عبادی و بنیادی حضور موثر از خود نشان داده و خواستار تعلیق عضویت جمهوری اسلامی در «کمیسیون مقام زن سازمان ملل» و تشکیل «کمیته حقیقت یاب» شدند. سخن کلیدی نازنین بنیادی در شورای امنیت خطاب به جامعه جهانی آن بود که «جمهوری اسلامی اصلاح ناپذیر است».
- – 21 نوامبر: در پی درخواست ۲۲۷ نماینده مجلس شورای اسلامی از قوه قضائیه برای قصاص (اعدام) معترضانی که آنان را « محارب» نامیدند، رئیس پارلمان اروپا اعلام کرد تا اطلاع ثانوی ارتباطات و گفتگوهای مستقیم میان این نهاد اروپایی و جمهوری اسلامی ایران قطع می‌شود. خانم متسولا همچنین با اشاره به سرکوب خشونت‌آمیز معترضان در ایران تاکید کرد که «اروپا چشمان خود را روی معترضانی که چشم امید به ما دارند، نخواهند بست.»
- – 24 نوامبر: تنها در فاصله ۲۲ از درخواست خانم ها عبادی و بنیادی، شورای حقوق بشر طی جلسه اضطراری قطعنامه‌ای را از تصویب گذراند که طی آن برای «اولین» بار «کمیته حقیقت یاب» از سوی سازمان ملل برای جنایات جمهوری اسلامی تعیین گردید. قطعنامه با ۲۵ رای مثبت و ۶ رای منفی از ۴۷ رای به تصویب رسید.
- – 14 دسامبر: شورای اقتصادی و اجتماعی سازمان ملل (اکوسوک)، درخواست دوم خانم‌ها عبادی و بنیادی را مبنی بر اخراج جمهوری اسلامی از کمیسیون مقام زن از تصویب گذراند. این قطعنامه با ۲۹ رای مثبت و ۸ رای منفی تصویب شد. این برای اولین بار در تاریخ سازمان ملل است که کشوری از مقام خود در یک سازمان بین‌المللی اخراج (نه تعلیق) شده است.
- – 16 دسامبر: مجمع عمومی سازمان ملل متحد، با محکوم کردن نقض حقوق بشر، طی تصویب قطعنامه‌ای با ۸۰ رای موافق، ۲۹ رای مخالف، از جمهوری اسلامی خواست تا فورا تمامی احکام اعدام را متوقف و اعمال هرگونه خشونت علیه معترضان مسالمت‌جو را متوقف کند.
- ژانویه: مجله طنز شارلی ابدو نخستین نسخه خود را در سال ۲۰۲۳ به کاریکاتورهایی از رهبر جمهوری اسلامی با موضوع نقش او در سرکوب اعتراضات سراسری در ایران اختصاص داد.
- ژانویه: دعوت نکردن از جمهوری اسلامی در مجمع اقتصادی داووس در سوئیس.
- فوریه: دعوت نکردن از جمهوری اسلامی در کنفرانس امنیتی مونیخ و در عوض دعوت از شاهزاده رضا پهلوی و خانم ها علینژاد و بنیادی برای حضور در نسشتی در حاشیه این رویداد.
حضور ۴ ارگان سازمان ملل در تحولات ایران
آنچه گفته شد تنها بخشی از نظارت فعال سازمان‌های بین‌المللی در تحولات اخیر ایران بود. اما، در این میان، آنچه از اهمیت بیشتر برخوردار می‌باشد، نقشی است که چهار ارگان از شش ارگان اصلی سازمان ملل ایفا کرده‌اند. سازمان ملل از ۶ ارگان اصلی تشکیل می‌شود که عبارت‌اند از: دبیرخانه، شورای امنیت، مجمع عمومی، اکوسوک، دیوان بین‌المللی دادگستری لاهه و شورای قیمومیت.
بسیار درخور توجه است که در جنبش مهسا، ۴ ارگان از ۶ ارگان سازمان ملل به سهم خود نقش آفریده‌اند. این ارگان‌ها عبارت بودند از: دبیرکل، تشکیل جلسه اضطراری شوای امنیت، قطعنامه مجمع عمومی و دو اقدام اکوسوک شامل تشکیل کمیته حقیقت یاب و اخراج جمهوری اسلامی از کمیته مقام زن. مهم‌تر اینکه این همه اقدامات یاد شده در مدت زمان اندکی یعنی در شش ماه رخ داد.
حال اگر به اقدامات سازمان ملل، اقدامات اتحادیه اروپا و سازمان‌هایی مانند مجمع اقتصادی داووس، کنفرانس امنیتی مونیخ و نمایشگاه کتاب فرانکفورت افزوده شود و در کنار آن‌ها اقداماتی که راسا توسط کشورهای جهان مانند کانادا، استرالیا، بریتانیا و… اتخاذ شده، افزوده شود، آنگاه حجم فشار زیادی که بر جمهوری اسلامی در مدت زمان کوتاه به علت قتل مهسا و سرکوب مردم وارد آمده، پدیدار می‌شود.
با این توضیح، جمهوری اسلامی از چنان انزوایی برخوردار شده که در طول ۴ دهه گذشته هرگز پیشینه نداشته است. ضمن اینکه آنچه گفته شد پایان انزوا و فشار بر جمهوری اسلامی نیست.
تاریخ انتشار: ۱۲ مارس ۲۰۲۳ / رادیو فردا
