علت اعتراضات اخیر مصر چیست؟

از جمعه ۲۰ سپتامبر اخبار تظاهرات مردمی در شهرهای متعددی از مصر به صدر اخبار جهان تبدیل شد. این تظاهرات پرسشی را دامن زده که آیا مصر در حال تجربه کردن انقلابی از نوع انقلاب ژانویه ۲۰۱۱ است که منتهی به سقوط مبارک شد؟

تا اینجا شهرهای جیزه، اسکندریه،‌ دقهلیه، بنی‌سویف‌‌، دمیاط و از همه مهم‌تر قاهره پایتخت مصر برای چند روز شاهد تظاهرات جداگانه بودند. افزون بر تعدد و تکثر تظاهرات در شهرهای مختلف آنچه مهم‌تر است نشانه گرفتن شخص رییس جمهور سیسی در اولین شعارهاست. این یعنی تظاهرکنندگان یکسره به سراغ  رییس جمهور رفته و با شعارهای تند خواستار کناره‌گیری او از قدرت شدند. شعار مردم خواهان سقوط حکومت هستند (الشعب یرید اسقاط النظام) اینک برای بار دیگر به سپهر سیاسی مصر بازگشته است.

در حالی که بهار عربی در اواخر ۲۰۱۰ از تونس آغاز و در فاصله اندکی به مصر رسیده بود میدان تحریر قاهره هر روز انبوه‌تر از دیروز شاهد حضور مردمی بود که شعار می‌دادند مردم خواهان سقوط حکومت هستند. این صحنه اینک پس از ۸ سال دوباره در حال رخ دادن است گرچه انبوه جمعیت مردم هنوز به مانند آن سال نیست. دولت سیسی گرچه مبادرت به دستگیری حدود صد نفر نموده، اما، از سرکوب کور خودداری کرده و تاکنون تلفاتی گزارش نشده است. اما، علت اعتراضات اخیر چیست؟ چرا مردم خواستار برکناری سیسی شده‌اند؟

تمام ماجرا از آنجا آغاز شد که یک شخصیت شناخته شده مصری به نام «محمدعلی» طی چند ویدئو دست به افشاگری‌هایی از فساد مالی سیسی زد. این در حالی است که عبدالفتاح سیسی، رییس جمهور مصر،‌ در یکی از سخنرانی‌های اخیرش از تعبیر بسیار بدی استفاده کرد که شدیدا احساسات مصری‌ها را جریحه‌دار کرد. او که از زمان ریاستش در سال ۲۰۱۴ تا کنون هیچ رکورد شایسته‌ای در بهبود اوضاع کشور از خود به جا نگذاشته و از این بابت مورد انتقاد عموم مردم قرار داشت در یک سخنرانی عمومی به مردمش خاطر نشان ساخت  که «قبول کنید ما مردم  به شدت فقیری هستیم». او با به کار بستن واژه «فقیر» می‌خواست از سطح توقع و انتظار مردم از خود بکاهد ولی در عوض احساسات مردم را به شدت جریحه‌دار کرد. افشاگری‌های محمدعلی مبنی بر اینکه سیسی در اموال عمومی تصرف کرده، به شدت توجه مردم آزرده از حکومت پلیسی سیسی را جلب کرد و با فراخوان محمدعلی به خیابان‌ها ریختند و تصاویر سیسی را به زیر کشیدند. او در پیام بعدی خود خاطر نشان ساخت که مردم توانسته‌اند «دیوار ترس» را فرو ریزند و به یکدیگر بپیوندند و از این رو از مردم خواسته که تظاهرات خود را ادامه دهند.

تشابه این رویداد با  رفتاری که مردم مصر با حسنی مبارک کردند چه در افکار مصری‌ها و چه در افکار ناظران بین‌المللی نوعی تقارن ایجاد کرده و این پرسش را دامن زده که آیا سرنوشت سیسی همان سرنوشت مبارک خواهد بود؟

جالب است که محمدعلی در پیامی به وزیر دفاع کنونی مصر از او خواسته که سیسی را برکنار و او را دستگیر کند. این پیام او معنای ویژه‌ای را در اذهان مصری‌ها متبادر ساخت چرا که عبدالفتاح سیسی، رییس جمهور کنونی مصر، در زمان دولت یک ساله محمد مرسی وزیر دفاع او بود که علیه او شورید. او را در حبس قرار داد تا اینکه اخیرا در حبس جان داد. پس از محمد مرسی به فاصله اندکی پسرش عبدالله مرسی که او نیز تحت بازجویی های سنگین بود، جان سپرد. مرگ محمد مرسی و پسرش موج انتقادات داخلی و خارجی را متوجه رفتار سختگیرانه دولت سیسی کرد.‌

از سوی دیگر از زمان به قدرت رسیدن سیسی او با  روش مشت آهنین شدیدترین سرکوب‌ها را علیه معترضان به حکومتش به کار بسته تاجایی که بنا به یکی از گزارش‌های سازمان عفو بین‌الملل رقمی بالغ بر پنجاه هزار زندانی سیاسی از جمله دانشجویان اینک در زندان‌های مصر به سر می‌برند.

اما، شکاف دولت و ملت در مصر پیشتر از حادثه دیگری در سال ۲۰۱۷ رقم خورده بود که مردم خشمگین را به خیابان‌ها کشانده بود. در آن سال با امضای سیسی دو جزیره تیران و صنافیر در دهانه خلیج عقبه به عربستان واگذار شد. پیش از آن، شاه عربستان طی سفری به مصر مبالغی به مصر کمک مالی کرده بود و این تلقی در اذهان عمومی شکل گرفته بود که سیسی در ازای پول خاک کشور را فروخته است. اینک محمدعلی افشا ساخته که همان‌پول ها نیز مصروف فساد سیسی شده، نه بازسازی مصر.

مصر به کدام سو؟

گو اینکه تظاهرات در شهرهای مصر متکثر بود ولی جمعیتی که به مخالفت پرداخته هنوز جمعیت انبوهی نیست. با این توصیف، هنوز نمی‌توان گفت انقلابی جدید در مصر رخ داده است. اما، سیسی قطعا تصویر روشنی از بی‌نتیجه بودن سرکوب عریان مردم توسط مبارک در یاد دارد. سرکوب مردم توسط مبارک منتهی به شکاف در پیرامون مبارک شد و در پایان طومار سه دهه حکومت او را بست.

از سوی دیگر، آنچه اخیرا در الجزایر و سودان رخ داد باید برای سیسی درس‌آموز باشد. او دید که مردم الجزایر در اعتراض به کناره نگرفتن بوتفلیقه به خیابان ها ریختند ولی او دست به سرکوب نزد و از قدرت کناره گیری کرد و امروز آرامش به الجزایر بازگشته است. در سودان نیز تظاهرات مردم علیه حکومت خودکامه عمر بشیر حکومت او را برچید و ارتش با خودداری از سرکوب مردم در نهایت دولت را به غیرنظامیان واگذار کرد.

سیسی می‌داند اگر متوسل به زور شود مردمی که هم از فقر می‌نالند و هم از مرگ نمی‌هراسند می‌تواند طومار حکومت او را نیز برچینند. اگر چنین باشد، بعید نیست که بر تعداد معترضان افزوده شود و در نتیجه او نیز به سرنوشتی دچار شود که محمد مرسی  و محمد حسنی مبارک دچار شدند.

تاریخ انتشار: ۲۵ سپتامبر ۲۰۱۹ / رادیو فردا