از ماندلا تا موگابه: رهبران انقلابی خوشنام و بدنام

قاره آفریقا زخم‌های بزرگی از دوران استعمار را بر جان و تن خود دیده است. در مسیر استعمارزدایی در این قاره رهبران زیادی ظهور کرده‌اند. موگابه و ماندلا تنها دو مثال هستند. این دو برای آزادی کشورشان کارهای بزرگی کردند. همین مسیر آنان را بر اریکه قدرت نشاند. اما، در قدرت اینان یکسان نبودند. 

رابرت موگابه برای استقلال و آزادی مردمش از آپارتاید بسیار کوشید. اما در قدرت به هیولایی برای همان مردم و همان کشور تبدیل شد. او پس از به قدرت رسیدنش باز در جنگ بود، اما، این بار برای بقای در قدرت. این شد که  نزدیک به ۴۰ سال در قدرت ماند تا آنجا که حامیانش به مخالفانش تبدیل شدند.

او در ۶ سپتامبر ۲۰۱۹ درگذشت. اما، مرگ او مرگ یک دیکتاتور بود. در کشورش جز تشریفات خاکسپاری یک سیاستمدار خبری از تجلیل و بزرگداشت او نبود. موگابه اندوخته‌های دوران مبارزه با دیکتاتوری را به دست خود بر باد فنا داده بود تنها به یک دلیل: موگابه خود یک دیکتاتور شده بود.

برای سرنوگونی آپارتاید در رودزیا (کشوری که بعدا به زیمباوه تغییر نام داد) او از سال ۱۹۷۵حزب  اتحادیه ملی آفریقایی زیمبابوه-جبهه میهنی (زانو-پی‌اف) را بنیا نهاد تا توانست در ۱۹۸۰ کشور مستقل زیمباوه را با پایان دادن به رژیم آپارتاید ایجاد کند. او نه صرفا یک رهبر بلکه «بنیانگذار جمهوری زیمباوه» بود. این رویداد در ۱۹۸۰ در ایران که سال پیش از آن (۱۹۷۹) نظام انقلابی جمهوری اسلامی در آن مستقر شده بود، احترام زایدالوصفی را برای موگابه همراه اشت. اما چه شد که رهبران انقلابی ایران برای مرگ رهبر انقلابی زیمباوه حتی از ارسال پیام تسلیت دریغ کردند؟ از کلیت جمهوری اسلامی، این فقط سخنگوی وزارت خارجه بود که در کلماتی کوتاه مرگ موگابه را تسلیت گفت و دیگر هیچ.

داستان غمبار موگابه داستان تکراری رهبرانی است که بالا رفتن از قدرت را بلد شدند ولی راه پایین آمدن از قدرت را خیر. این شد که هم میراث مبارزاتی خود را بر فنا داد و هم اقتصاد کشورش را تا آنجا که در سال ۲۰۰۸ یعنی در اوج قدرت موگابه، بانک مرکزی زیمبابوه  اعلام کرد ارزش ۳۵ کوادریلیون (هر کوادریلیون برابر با هزار تریلیون) دلار زیمبابوه برابر با ارزش یک دلار آمریکا شده بود و این یعنی یک دلار آمریکا=۳۵,۰۰۰,۰۰۰,۰۰۰,۰۰۰,۰۰۰ دلار زیمبابوه.

این وضعیت اسفبار اقتصاد نتیجه تحریم هایی بود که بر زیمباوه اعمال شده بود و موگابه خود نیز به رهبری منفور مبدل شده بود که در اجلاس سازمان ملل با عنوان «مقابله بحران جهانیِ غذا» که به میزبانی ایتالیا در رم  برگزار شده بود از موگابه، رئیس‌جمهور زیمبابوه در مراسم تشریفاتیِ شام، که به افتخار رهبران حاضر در کنفرانس برپا شده‌ بود، دعوت به عمل نیامد. (دیگر میهمانی که از او دعوت نشد محمود احمدی نژاد رییس دولت وقت ایران بود. این سفر احمدی نژاد به ایتالیا تنها سفر او به اروپا در طول ۸ سال بود که در آن با او به چنین روشی مشابه موگابه برخورد شد.)

اینک همه باور دارند که برباد رفتن اقتصاد زیمباوه و سابقه مبارزاتی موگابه محصول حکومت خودکامه‌ای است که او از ۱۹۸۰ تا ۲۰۱۷ برای ۳۷ سال با انواع ترفندها تلاش کرد در قدرت باقی بماند تا سرانجام در ۱۴ نوامبر ۲۰۱۷ رهبر خودکامه امروز و انقلابی دیروز توسط ارتش دستگیر و در بازداشت خانگی قرار گرفت. او ناگزیر شود در سن ۹۳ سالگی به عنوان پیرترین رئیس‌جمهور جهان از قدرت کناره گیری کند. سقوط دیکتاتور شادی خیابانی مردم را به همراه داشت. این در حالی بود که او استعفای خود را مشروط به داشتن مصونیت قضایی از هرگونه پیگرد و دریافت حقوق و مزایای مکفی کرده بود.

ماندلا رهبری ماندگار

نلسون ماندلا در ۶ دسامبر ۲۰۱۳ در حالی چشم بر دیار فانی بست که به جرأت می‌توان ادعا کرد همه جهانیان تلاش او را در راه آزادی و انسانیت ( و نه فقط برای کشورش) ستودند. مردی که تک تک رهبران جهان به رغم گوناگونی‌شان، از او به بزرگی یاد کردند. بریتانا (حامی اصلی آپارتاید) و امریکا به احترام این مرد، پرچم های خود را نیمه افراشته کردند. شورای امنیت برای او یک دقیقه سکوت اعلام کرد. با همه این اوصاف، شگفت اینکه درمیان رهبران جهان، علی خامنه ای برای درگذشت ماندلا هیچ پیام تسلیتی نفرستاد.

عصاره زندگی ماندلا که آموزه ماندگار او برای جهانیان است، در سه کلمه خلاصه می شود: «راه طولانی آزادی»؛ نامی که وی برای کتاب زندگینامه خود هنگامی که در زندان آن را به تحریر در می‌آورد، برگزیده بود تا آزادگان جهان بدانند راه آزادی، بسی طولانی و پر مشقت است.

در جوانی به جریان مبارزه مسلحانه علیه نظام تبعیض نژادی آفریقای جنوبی (آپارتاید) پیوست. در دادگاه محکوم و ۲۷ سال جوانی خود را در زندان گذراند. پس از آزادی و با فروپاشی نظام آپارتاید، به عنوان نخستین رییس جمهور سیاهپوست آفریقای جنوبی برگزیده شد. در عظمت روح بلند او، همین بس که در اوج محبوبیت، خود را بار دیگر نامزد ریاست جمهوری نکرد و پس از چهار سال از قدرت کناره گیری کرد.

در احترام برای این مرد بزرگ، همین بس که ۲۵۰ جایزه از جمله جایزه صلح نوبل به او تعلق گرفت و سازمان ملل روز ۱۸ ژوئیه هر سال را «روز بین‌المللی نلسون ماندلا» به پاس میراث ماندگار این مرد برای بشریت، نام نهاد.

اما میراث او چیزی نبود جز روح بلند بی کینه او تا آنجا که دست به انتقامجویی نزد که هیچ، در مراسم تحلیف خود، زندانبانش را دعوت کرد و در دوران ریاستش، دادستانی را که او را به اعدام محکوم کرده بود، به صرف غذا دعوت کرد.

از دو انقلابی پیشین، اینک هم ماندلا چشم از جهان فرو بسته و هم موگابه. اما، یکی در اوج و دیگری در حضیض. در مراسم گرامیداشت ماندلا متجاوز از ۹۰ کشور جهان (بیشترشان در حد سران) شرکت کردند. موگابه این را دید و عبرت نگرفت تا امروز حتی برایش پیام تسلیت فرستاده نشود. تو گویی برگی از درختی افتاده است. 

تاریخ انتشار: ۱۲ سپتامبر ۲۰۱۹ / اینترنشنال