آشوب در کربلا؛ نگرانی در تهران

از اوائل اکتبر امسال چهره عراق دگرگون شده است. شهرهای متعدد این کشور دستخوش اعتراضات گسترده و متوالی شد. علت اصلی تمام این اعتراضات فساد اداری و سوءمدیریت اقتصادی است. در پی این اعتراضات احتمالا عادل عبدالمهدی نخست وزیر از مقام خود کناره‌گیری خواهد کرد و یا احتمالا انتخابات پارلمانی زودرس برای تشکیل پارلمانی جدید با ترکیبی جدید در دستور کار قرار گیرد.

تقریبا وضعیت مشابه در لبنان نیز مقارن با اعتراضات عراق رخ داد. از نظر جمهوری اسلامی حفظ وضعیت موجود با نخست وزیران کنونی دو کشور یعنی عادل عبدالمهدی در عراق و سعد حریری در لبنان بهترین گزینه است چرا که در صورت تغییر این دو، هیچ چشم اندازی برای جانشین‌های آنان وجود ندارد.

اما، از نظر تهران  وضعیت  در عراق به مراتب نگران‌کننده‌تر از لبنان است. عراق همسایه ایران است و حجم بزرگی از گردشگری مذهبی بین دو کشور در جریان است. راهپیمایی اربعین که جمهوری اسلامی سالانه سرمایه‌گذاری بزرگی برای آن مصروف می‌کند، خود گواه اهمیتی است که عراق برای ایران دارد. در این میان جایگاه شهر کربلا ممتازتر از هر شهر دیگر عراق است. راهپیمایی سالانه اربعین به مقصد این شهر برگزار می‌گردد تا نشانی باشد از مرکزیت این شهر برای سیاست خارجی هژمونی شیعه‌گرایی جمهوری اسلامی.

اما، امسال در فاصله اندک از پایان مراسم اربعین به ناگاه چهره کربلا دگرگون شد. شهری که به عنوان پایگاه حضور پررنگ ایران شناخته می‌شود، به ناگاه دستخوش تغییراتی شد که به اذعان سرکنسول ایران در کربلا، موجب شد معترضان عراقی پرچم این کشور را در ساختمان سرکنسولگری ایران  به نشانی اعتراض بالا ببرند. در سال ۲۰۱۸ نیز به سرکنسولگری ایران در بصره، دیگر شهر شیعه‌نشین، یورش شده بود.

در اعتراضات اخیر عراق حدود ۲۵۰ نفر کشته شدند. در کربلا تعداد ۱۳ کشته و بیش از ۸۵۰ مصدوم گزارش شده است. این رقم خود گواه شدت اعتراضات در این شهر مذهبی است. اما آنچه تامل برانگیز است اینکه رهبران و سیاستمدران عراق از جمله شخص نخست وزیر با اذعان به کاستی‌ها در مدیریت کشوراینک بحث تعویض نخست‌وزیر یا انتخابات پارلمانی را مطرح می‌کنند در حالی که در ایران، رهبر جمهوری اسلامی اعتراضات را  به «دشمنان» نسبت داده است.

موضع یادشده از آیت‌الله خامنه‌ای از دو زاویه مهم است. یکم اینکه او خود را مجاز می‌داند تا درباره امور داخلی کشور دیگر اظهار نظر کند و دوم اینکه بنا به تشخیص او -مانند دیگر تشخیص‌هایش در اعتراضات داخل ایران- او آشوب‌های عراق را به دشمنان نسبت داده است.

به عبارت دیگر، می‌دانیم اگر اعتراضانت مشابه در ایران رخ دهد و مقامات دیگر کشورها مبادرت به اظهار نظر کنند،‌ واکنش تهران این است که این اظهار نظرها دخالت در امور داخلی ایران است. ولی حال که نوبت به عراق رسیده رهبر جمهوری اسلامی این حق را به خود می‌دهد که در مسائل داخلی عراق اظهار نظر کند.

ولی نکته دوم –همچان که اشاره شد- این است که اظهارت رهبر جمهوری اسلامی مطلقا اظهاراتی مبتنی بر کارشناسی آسیب‌شناسانه از وضعیت یک کشور نفتی نیست. در این اظهارات هیچ اشاره‌ای به سوء مدیریت و فساد اداری در عراق نشده است.عراق به رغم درآمدهای سرشار نفتی اینک یکی از فقیرترین کشورهای جهان است. حتی شهر کربلا با جاذبه‌های گردشگری مذهبی نیز مستثنا از این وضعیت بغرنج اقتصادی نیست. بنا به گزارش سازمان شفافیت بین‌المللی در سال ۲۰۱۸ عراق از نظر شدت فساد در رتبه ۱۶۸ از میان ۱۷۵ کشور قرار داشت.

در شاخصی دیگر، عراق کشوری با نرح بالای جمعیت جوان به شمار می‌رود. ۴۰ درصد از جمعیت ۳۷ میلیونی این کشور پس از حمله نظامی امریکا به صدام حسین در سال ۲۰۰۳ به دنیا آمده‌اند. این یعنی زاد و ولد در عراق بالا و توان کشور برای مدیریت نیازهای نسل جوان پایین است.

از سوی دیگر، نرخ جوان جمعیت عراق وضعیت وخیم خود را در شاخص نابرابری جنسیتی نشان می‌دهد. بنا به  نمودار برابری جنسیتی سازمان ملل در سال ۲۰۱۸،  عراق در ردیف ۱۲۳ از ۱۸۹ کشور جهان قرار داشت. این نابرابری جنسیتی موجب شده که ۲۴ درصد زنان عراق زیر سن ۱۸ سال تن به ازدواج دهند که نشان نرخ بالای ازدواج اجباری کودکان است. در گزارشی دیگر از صندوق کودکان سازمان ملل چنین آمده که از هر چهار کودک عراقی یکی در وضعیت فقر قرار دارد و ۴ میلیون کودک به دلیل جنگ داخلی نیازمند کمک مستقیم هستند. این‌ آمارها تنها گوشه‌ای بسیار کوچک از وخامت اقتصادی- اجتماعی سرتاسر عراق است. در این میان شهر کربلا و نجف که مقصد گردشگری مذهبی زائران ایرانی هستند، از این وضعیت مستثنا نیستند.

با این توضیحات، نادیده گرفتن وضعیت نابسامان اقتصادی – اجتماعی عراق و انتساب آشوب‌ها به دشمن خارجی جز دادن آدرس اشتباه نیست. افزون بر اینکه در عمل دردی از این کشور فقیر درمان نمی‌کند.

واقعیت تلخ و دردناک عراق تا آنجاست که مقتدا صدر و هادی عامری از رهبران شیعه احزاب عراقی خواستار کناره‌گیری عادل عبدالمهدی شده‌اند. هیچ یک از این دو سیاستمدار عراقی مطلقا اشاره‌ای به دست داشتن عوامل خارجی در آشوب‌های اخیر عر اق نکرده‌اند. اما، در عوض، حسین شریعتمداری، مدیرمسئول روزنامه کیهان و نماینده ولی‌فقیه در مؤسسه کیهان، به  معترضان چاله‌ای را نشان داده که چهل سال پیش جمهوری اسلامی در آن افتاده بود. او به آنان توصیه دارد که «به حضور سفارت آمریکا در بغداد یعنی همان جاسوسخانه و کانون توطئه علیه ملت مظلوم عراق» خاتمه دهند.

همین توصیه نماینده ولی‌فقیه گویاست که تا کجا جمهوری اسلامی نگران اوضاع در عراق است و ثانیا چاره‌ای که جمهوری اسلامی برای مواجه با مشکلات پیشنهاد می‌دهد چقدر متوهمانه و دور از واقعیت است هنگامی که به ریشه اعتراضات توجه نمی‌کنند و آن را صرفا منتسب به منشا خارجی می‌دانند.

تاریخ انتشار: ۴ نوامبر ۲۰۱۹