جنگ غره، آیا سازمان ملل می‌تواند اسرائیل را متوقف کند؟

تاریخ انتشار: ۱۵دسامبر۲۰۲۳/ بی بی سی فارسی

https://www.bbc.com/persian/articles/c2lydpx272wo

از آغاز جنگ غزه در ۷ اکتبر، تا صدور سومین قطعنامه در سازمان ملل برای آتش‌بس فوری در ۱۲ دسامبر ۲۰۲۳ یعنی طی ۶۵ روز، تاکنون ۳ قطعنامه در سازمان ملل به تصویب رسیده که خود نشان شدت واکنش جامعه جهانی به فاجعه انسانی در باریکه غزه است. از ۳ قطعنامه، دو مورد آن در تاریخ های ۲۷ اکتبر و ۱۲ دسامبر توسط مجمع عمومی و یک مورد آن در تاریخ ۱۶ نوامبر توسط شورای امنیت صادر شده‌اند. به سخن دیگر، از اکتبر تا دسامبر، هر ماه یک قطعنامه مبنی بر ضرورت آتش بس و امدادرسانی توسط سازمان ملل صادر شده است. این در حالی است که در ۵ مورد دیگر، تلاش‌هایی در شورای امنیت برای صدور قطعنامه صورت گرفته بود که وتو شده بودند. اگر مجموع تلاش‌هایی را که در مجمع و شورای صورت گرفته با هم جمع بزنیم، تعداد آن به ۸ مورد (۶ مورد در شورا و ۲ مورد در مجمع) می‌رسد که سه مورد آن از تصویب گذشت و ۵ مورد آن در شورای امنیت وتو شده است.

نظر به این اقدامات بین‌المللی و راهپیمایی‌های که در گوشه گوشه جهان برای برقراری آتش‌بس رخ داده که تاکنون مورد مخالفت اسرائیل قرار گرفته، سرنوشت این جنگ چه می‌شود؟ اسرائیل تا کجا می‌تواند بر ادامه آن اصرار کند؟

نقش پررنگ ولی بی‌تاثیر سازمان ملل

برقراری صلح و امنیت وظیفه اصلی سازمان ملل است. اما، چنین نیست که اگر بحرانی در گوشه‌ای از جهان رخ دهد بلافاصله واکنش فوری یکی یا چند رکن سازمان ملل را به همراه داشته باشد.  

در بحران غزه، تعداد ۸ تلاش در ظرف مدت ۶۵ روز خود گواه آن است که جامعه جهانی تا چه حد نسبت به جنگ غزه حساسیت نشان داده است. نشان دیگر از حساسیت سازمان ملل را می‌توان فعال شدن سه رکن از ارکان شش گانه سازمان ملل در جنگ غزه دانست. این سه رکن عبارت‌اند از: دبیرخانه، شورای امنیت و مجمع عمومی.

در فعال شدن دبیرخانه همین بس که آنتونیو گوترش، دبیرکل، تاکنون بارها و بارها از وضعیت وخیم جنگ غزه ابراز نگرانی کرده است. طی یکی از نادرترین موارد، وی اخیرا ماده ۹۹ منشور ملل متحد را پس از ۳۴ سال فعال ساخت که بر مبنای آن اگر دبیرکل تشخیص دهد صلح و امنیت بین‌الملل در خطر فروپاشی است، می‌تواند درخواست اجلاس فوری شورای امنیت را نماید. بر پایه این درخواست دبیرکل بود که روز پنجشنبه ۷ دسامبر جلسه اضطراری  شورای امنیت برپا شد و قطعنامه‌ای برای آتش‌بس فوری و کمک‌رسانی پیشنهاد شد که با وتوی امریکا روبه‌رو گردید. آن قطعنامه از رای مثبت ۱۳ عضو شورا از جمله فرانسه برخوردار بود. بریتانیا رای ممتنع داد ولی امریکا با رای منفی خود آن را وتو کرد.

دقیقا در پی وتوی اخیر امریکا بود، که مجمع عمومی بر پایه قطعنامه «اتحاد برای صلح»، نشست روز ۱۲ دسامبر را به درخواست مجموعه کشورهای عربی و اسلامی برگزار نمود و قطعنامه دوم را از تصویب گذراند.

قطعنامه‌ای قوی‌تر از قطعنامه نخست مجمع عمومی

به شرحی که گفته شد، مجمع عمومی تاکنون دو قطعنامه در واکنش به جنگ غزه از تصویب گذرانده است. قطعنامه نخست، با ۱۴۱ رای مثبت، ۱۴ رای منفی و ۴۴ رای ممتنع در ۲۷ اکتبر از تصویب مجمع گذشت و مفاد آن عبارت بود از ضرورت آتش‌بس و کمک‌رسانی فوری. اما، قطعنامه دوم مجمع، ضمن تاکید بر آتش‌بس و کمک‌رسانی، بر ضرورت آزادسازی گروگان‌ها از یک سو و حمایت از جان افراد غیرنظامی (از جمله زنان و کودکان) از سوی دیگر تاکید دارد، دو خواسته که مورد پذیرش اسرائیل نیست. تعداد کشته‌شدگان از غیرنظامیان اینک بالغ بر ۱۸ هزار نفر رسیده است. اگر چه متن قطعنامه اشاره‌ای به نام اسرائیل نکرده ولی از لحن رییس مجمع عمومی در آغاز نشست معلوم بود که منظور از درخواست آتش بس، ملزم کردن اسرائیل به توقف عملیات علیه غیرنظامیان بود. رییس مجمع تصریح کرد که کرانه غزه یک «قتلگاه» است و قوانین بین‌المللی به وضوح در آن نقض شده است.

جالب اینکه این قطعنامه هم از نظر متن و هم از نظر لحن قوی‌تر از قطعنامه پیشین بود. افزون بر این، آرای بیشتری را به خود اختصاص داد به‌ گونه‌ای که با ۱۵۳ رای مثبت در برابر ۱۰ رای منفی و ۲۳ رای ممتنع از تصویب گذشت.

اسرائیل و امریکا به هر دو قطعنامه مجمع عمومی رای منفی دادند در حالی که فرانسه و بریتانیا، دوستان اسرائیل، به ترتیب رای مثبت و ممتنع دادند (نه رای منفی).

به‌رغم آنکه قطعنامه‌های مجمع الزام‌آور نیستند و به‌رغم آنکه تک قطعنامه صادره از شورا نیز لحن توصیه داشت ولی این همه درخواست جامعه جهانی از جمله در سازمان ملل یا در شهرهای جهان برای توقف جنگ که با مخالفت اسرائیل روبه‌رو شده، در نهایت منجر به انزوای اسرائیل شده است. ضمن اینکه امریکا خود نیز واقف است تعداد پرشمار آرای منفی او به قطعنامه‌های شورای امنیت و مجمع عمومی برای واشنگتن نیز هزینه‌ساز است. کافی است به‌یادآوریم که در روز رای منفی امریکا به دومین قطعنامه مجمع عمومی، جو بایدن،رییس جمهور امریکا، طی سخنانی بس صریح، زبان به انتقاد از نتانیاهو گشود. او گفت اسرائیل در حال از دست دادن حمایت بین‌المللی است. او صراحت کلام خود را تا آنجا افزود که با نام بردن از یک مقام افراطی به نام بن‌گویر، وزیر امنیت داخلی اسرائیل که خواستار پاکسازی شهرک‌های فلسطینی است، گفت نتانیاهو باید حکومت خود را تغییر دهد. از یاد نباید برد که از به قدرت رسیدن نتانیاهو در دسامبر گذشته تاکنون، او هنوز به کاخ سفید دعوت نشده، موضوعی که در تاریخ روابط امریکا و اسرائیل بی‌سابقه است. 

با چنین لحن بی‌سابقه‌ای از سوی جو بایدن، روشن می‌شود که صبر امریکا از اسرائیل نیز در حال سرآمدن است به‌ویژه هنگامی که این سخن بایدن را در نظر آوریم که گفت امریکا به دلیل حمایت از اسرائیل در حال از دست دادن «مرکزیت اخلاقی» خود نزد جهانیان است.

نتیجه:

در حالی که جنگ غزه، روزانه ۲۵۰ میلیون دلار برای اسرائیل هزینه دارد و در حالی که عرصه بین‌المللی نیز برای این کشور تا آن حد تنگ شده که فرانسه به همه قطعنامه‌ها رای مثبت می دهد و بریتانیا نیز آن‌ها را رد نمی‌کند و امریکا نیز متوجه زیان به جایگاه خود برای حمایت از اسرائیل است، بعید است اسرائیل بتواند تا ماه‌های متمادی به جنگ غزه ادامه دهد. تا همین جا، اسرائیل نتوانسته همه باریکه غزه را از حماس پاکسازی کند. همین اندازه پاکسازی حماس در بخش‌هایی از باریکه غزه نیز با زیان‌های هنگفت انسانی مواجه بوده است. از سوی دیگر، خانواده‌های گروگان‌های اسرائیلی نیز از درون بر نتانیاهو فشار وارد می‌کنند تا آتش‌بس را برای بار دیگر گردن نهد.

از همه این‌ها گذشته، نباید فراموش کرد که کریم احمد خان، وکیل بلندپایه بریتانیایی و دادستان دیوان بین‌المللی کیفری اعلام کرده که این نهاد صلاحیت ورود در نقض قوانین بین‌المللی در بحران غزه را دارد. در مورد مشابه، دیوان بین‌المللی کیفری، برای ولادمیر پوتین به دلیل ارتکاب جنایت جنگی در اوکراین، قرار پیگرد قضایی بین‌المللی صادر کرده است.