اهمیت سفر اردوغان به تهران؛ واگرایی ایران و ترکیه

پیشگفتار:

سفر روز چهارشنبه ۹ فروردین اردوغان نخست وزیر ترکیه از نظر رسانه های جهانی حائز اهمیت بسیار ارزیابی شده است. این سفر در حالی انجام می شود که اردوغان مستقیم از اجلاس “امنیت هسته ای” که با حضور بیش از ۵۰ تن از سران کشورهای جهان در سئول برپا شد، به تهران سفر می کند. گمانه  زنی ها از این سفر این است که اردوغان حامل پیام اجلاس باشد؛ اجلاسی که ایران و کره شمالی غایبان و در عین حال مخاطبان اصلی آن بودند. نخست وزیر ترکیه در این سفر حامل کدام پیام است و چرا سفر او از چنان اهمیتی بر خوردار شده است؟

اردوغان: میهمان ناخوشامد

به رغم به استقبالی اولیه تهران از به قدرت رسیدن اردوغان به عنوان یک جریان اسلامگرا در ترکیه، اینک روند واگرایی بین تهران و آنکارا به بالاترین حد خود رسیده است. به عنوان مثال، پس از تصمیم ترکیه در ۳ سپتامبر ۲۰۱۱  برای استقرار سپر دفاع موشکی ناتو در خاک خود، واکنش های تندی از سوی مقامات عالی رتبه جمهوری اسلامی برای مقابله با این تصمیم ترکیه به عمل آمد.

در حالی که جمهوری  اسلامی با سرشکستگی از خرید سامانه دفاع S-300 روسی به خوبی از بی دفاع بودن فضای کشور آگاه هست، سرتیپ امیرعلی حاجی زاده فرمانده نیروی هوا فضای سپاه پاسداران در تهدیدی آشکار اعلام کرد که سامانه راداری ناتو در ترکیه در مقابل موشک‌های بالستیک ایران ناکارآمد است و  “در صورتی که مورد تهدید قرار بگیریم، اول سپرهای موشکی ناتو در ترکیه را خواهیم زد است.” وی همچنین به ملت ترکیه توصیه کرد که جلوی “توطئه‌ی” آمریکا را بگیرند.( بخش فارسی رادیو دویچه وله ۱۴ دسامبر ۲۰۱۱) سرتیپ پاسدار احمدرضا رادان جانشین فرمانده‌ نیروی انتظامی نیز، اردوغان نخست وزیرترکیه را (که اینک سخت ترین مواضع را علیه اسرائیل اتخاذ کرده)، “نوکراسرائیل” خوانده است.

عمق تهدیدی که جمهوری اسلامی از استقرار این سامانه در خاک ترکیه درک می کند زمانی روشن می شود که مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی نیز اواخر تیرماه سال جاری در گزارشی از سپر پدافند موشکی ناتو به عنوان “تهدیدی جدی برای جمهوری اسلامی” یاد کرد و حسین ابراهیمی، نایب رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی هم اعلام کرد این سامانه برای “حفاظت از اسرائیل” طراحی شده و در صورتی که به ایران حمله شود، کشور “حق دارد از خود دفاع کند.” (۱۷ آذر ۹۰)

شدت و تعدد اینگونه اظهارات از سوی مقامات متعدد جمهوری اسلامی، به قدری بازتاب دهنده اراده این رژیم برای مقابله با ترکیه بود که احمد داوود اوغلو وزیر خارجه ترکیه را واداشت طی تماس تلفنی مراتب نگرانی دولت متبوع خود را به همتای ایرانی اش منعکس نماید. ولی بر خلاف دیگر اظهارات، وزیر خارجه جمهوری اسلامی ضمن “برادرانه” خواندن روابط تهران- آنکارا، اظهارات برخی مقامات ایرانی را “غیر مسئولانه” و بازتاب دهنده  نظرات “شخصی” آنان دانست.(خبرگزاری آناتولی ۱۴ دسامبر)

دیدار اردوغان از ایران: در زمان واگرایی میان تهران و آنکارا

سفر اردوغان به ایران در شرایطی  انجام می شود که روند واگرایی میان دو کشور به اوج خود رسیده است. دلایل این واگرایی به شرح زیر است:

• اختلاف در مسأله سپر دفاع موشکی ناتو:

ایالات متحده، دیر زمانی است که حلقه نظامی خود را علیه جمهوری اسلامی کامل و کامل تر می کند. در این مصاف، جمهوری اسلامی نیز توان دفاعی خود را تا حد امکان تقویت کرده است. از جمله طرح هایی که رژیم آشکارا و با سر و صدا از آن پرده برداشته است توان موشکی است. در مقابل، امریکا برای خنثی سازی این توان محدود ولی گزنده جمهوری اسلامی پیشنهاد استقرار سپر دفاع موشکی در خاک ترکیه را مطرح ساخته است. این پیشنهاد امریکا در اجلاس اعضای ناتو در ۱۹ و ۲۰ نوامبر ۲۰۱۰ در لیسبون با هدف نصب و استفاده از سامانه ضدموشکی برای مقابله با آنچه “تهدید موشک‌های بالستیک ایران” اعلام شد، به تصویب اعضا از جمله ترکیه رسید. میزان ناخرسندی تهران از همراهی ترکیه با این طرح امریکا به شرح فوق برشمرده شد.

• اختلاف در مسأله سوریه:

ناخرسندی تهران از آنکارا زمانی شکل فزاینده می گیرد که ترکیه آشکارا در صف مقابل بشار اسد قرار گرفته است. ترکیه اخیراً سفارت خود در دمشق را به نشانه اعتراض تعطیل کرد. این در حالی است که قرار است ترکیه برای چندمین بار میزبان اجلاسی از مخالفان بشار اسد در خاک خود باشد.

با توجه به اینکه سوریه تنها متحد استراتژیک جمهوری اسلامی به شمار می رود، رفتار آنکارا تا بدانجا خشم جمهوری اسلامی را برانگیخت که نشریه صبح صادق، ارگان رسمی سپاه پاسداران پیش از این نوشته بود که: “چنانچه مقامات ترکیه بر ادامه مسیر فعلی که منجر به تنش‌های بیشتر و واگرایی می‌شود، اصرار ورزند تا آنجا که ایران ناچار شود میان ترکیه و سوریه یکی را انتخاب کند، منطق منافع راهبردی و شناخت ایدئولوژیک، ایران را به سوی انتخاب سوریه سوق خواهد داد.” (روزنامه شرق ۲۸ تیر ۹۰)

• اختلاف در مسأله پرونده هسته ای:

به نظر می رسد جمهوری اسلامی درک درستی از نگرانی های ترکیه نسبت به برنامه هسته ای خود ندارد. مشکل ترکیه با  جمهوری اسلامی، حفظ امنیت اسرائیل توسط آنکارا نیست. در واقع مشکل ترکیه با تهران، مشکل ایران هسته ای است؛ مشکلی که تک تک همسایه های ایران نیز از آن ابراز نگرانی کرده اند. ترکیه به هیچ وجه حاضر نیست در همسایگی خود ایرانی را ببیند که به ادعای آژانس در مظان اتهام انحراف به استفاده غیر صلح آمیز از برنامه هسته ای خود است و از این رو پرونده اش به شورای امنیت ارجاع گردیده است.

آنچه دولت اسلامگرای ترکیه را وا داشته تا علیه جمهوری اسلامی در کنار ناتو بیایستد، ایران هسته ای است. سفیر ترکیه در آمریکا گفته است که “اگر آمریکا هم با ایران هسته‌ای کنار بیاید، ‌ما نمی‌آییم.”  روزنامه “کریستین ساینس مانیتور” به نقل از نمیک تان، ‌سفیر ترکیه در واشنگتن گزارش داده است که “شاید هیچ کشوری به اندازه‌ ترکیه که با ایران مرز مشترک دارد، برای دور نگاه‌ داشتن تهران از دستیابی به سلاح هسته‌ای انگیزه نداشته باشد.” (کریستین ساینس متنیتور ۱۳ دسامبر ۲۰۱۱)

نتیجه:

سفر اخیر اردوغان به تهران بی تردید حامل پیام آشکار اجلاس اخیر “امنیت هسته ای” در سئول است که طی آن اردوغان با همتای امریکایی خود ملاقات و گفتگو کرد. بدین ترتیب به دنبال موافقت ترکیه با استقرار سپر دفاع موشکی ناتو، اینک آنکارا آشکارا در صف مقابل جمهوری اسلامی در برنامه هسته ای قرار گرفته است.

سفر اردوغان به تهران در حالی صورت می پذیرد که روند واگرایی میان دو کشور به اوج خود رسیده است. حال در چنین شرایطی است که آنکارا مجددا خود را میزبان دور جدید مذاکرات ۱+۵ و تهران در ۲۵ فروردین نموده است؛ مذاکراتی که دور پیشین آن در ژانویه ۲۰۱۱ با شکست رو به رو شد. به نظر می رسد حلقه بر جمهوری اسلامی تنگ تر می شود تا آنجا که ناگزیر است در قهر و ناخرسندی از آنکارا، میزبانی ترکیه را برای دور جدید مذاکرات با ۱+۵ بپذیرد.

حسین علیزاده/  ۲۸ مارس ۲۰۱۲